Deniz, Ada, Özgürlük Dokuz Ada Bir Deniz
ANSİKLOPEDİLERDE ADALAR (7)
Artık pek de yararlanılmayan ansiklopedilerden “Adalar” maddelerini ve adalarla ilgili diğer maddeleri bu yazı dizisi altında toplayacağız. Bariz yazım hatası dışında yazarın özgün imlası korunacak ve yazıldığı dönemin yazı ruhu bozulmayacaktır. Hakkı Göktürk’ün hazırladığı madde “yetimhanenin halihazırdaki durumuna bakıp bakıp ağlayın” diyor neredeyse.
Melih DALBUDAK, 17/07/2019, Kınalı
REŞAD EKREM KOÇU İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ, “BÜYÜKADA RUM YETİMHÂNESİ”MADDESİ, 1963
Büyükadada İsâ Tepesinde (Hristosda)’dır.
İstanbulda ilk rum yetimhânesi 1853 yılında patrik Dördüncü Yermanos tarafından Balıklı Rum Hastahânesinde kurulmuşdur; 1901’de patrik Üçüncü Yovakim çocukları hastahâne muhitinden kurtarmak için, Büyükadada yeni inşâ edilmiş olan bu büyük ve konforlu binaya naklettirmişdir.
İsâ Tepesindeki bu binaya gelince, 1890-1900 arasında bir Fransız şirketi tarafından Monte Carlo kumarhânesi âyarında bir lüks-otel kumarhâne olarak inşâ edilmişdir. Büyük bir koru-park içindeki yeri patrikhaneden satın alınmışdı; burada bir manastır bulunuyordu. Bu manastır kadim bir Bizans manastırının yerine 1597’de inşâ edilmiş olup 2869’da tâmir edilmiş bulunuyordu. Fakat İkinci Sultan Abdülhamid, Fransız şirketine Büyükadada bir otel-kumarhâne işletme izni vermemiş, bunun üzerine yeni muazzam binâ rum zenginlerinden Eleni Zarifi adında hayırsever bir kadın tarafından satın alınarak patrikhaneye hibe edilmiş, patrik Yovakim de Balıklıdaki yetimhâneyi Büyükadadaki bu binaya naklettirmişdi. 102 metrelik bir cebhesi olan binâ 210 oda ve salonu ihtivâ eden azametli bir yapıdır. Medhâlinde kurucuları ile müesseseye mühim bağışlarda bulunanların isimlerini ihtivâ eden bir şeref levhası vardır; şu isimler okunur: “Patrik IV. Yermanos, Patrik III. Yovakim, Andreas Singros, Eleni Zarifi, A. Yorgiadis, K. E. Sevastopolos, K. S. Aryadapulos, H. Avranopulos”
Birinci Cihan Harbi içinde askeri işgal altına alınan binâ, harp sonunda bir müddet Alman esirleri ile Rus muhâcirlerine misâfirhâne olarak kullanılmışdı.
Yetimhânede rum Ortodoks cemaatine mensub anasız babasız, yahud ayni cemaatden gaayetle fakir âilelerin çocukları bakılmaktadır; bir çocuğun buraya alınması için diğer bir şart da mutlakaa İstanbul, Bozcaada veya İmroz ehâlisinden olacaktır. Evvelce bu yetimhânede binden fazla çocuk bulunmuş iken son senelerde iki yüzü geçmemekdedir; 1962 yılında 173 ilk okul öğrencisi, 15 sabî, ve İstanbul rum orta okulları ile liselerinde tahsillerine devam ederek burada barınan yetişkin genç bulunuyordu.
Yetimhânede sesli sinema makinası bulunan büyük bir tiyatro salonu vardır; haftada kışın iki, yazın bir defa terbiyevi filmler gösterilir ve senenin muayyen günlerinde müsâmereler tertip edilir. Bir reviri vardır, haftada iki gün tıbbî muayene yapılır. Bir oyun salonu, bir müze, Türkçe ve rumca kitabları ihtivâ eden bir kitablık vardır; bir de altı sınıflı hususî bir ilk okulu vardır. Daha önceleri sanata hevesli çocuklar için bir marangozhânesi, bir demirci atölyesi ve bir de kundurahânesi bulunuyordu. 1927’den sonra her neden ise bu atölyeler kapatıldı, yalnız ilk okul kaldı.
Binanın 210 oda ve salonundan ancak yetmişi kullanılmaktadır, yapılalı beri en küçük bir tâmir görmemişdir. Bu binanın yıkdırılarak müessesenin bünyesine uygun yeni bir binanın inşâsı için projeler ve plânlar hazırlanmış olduğu halde parasızlık dolayısı ile tatbik sahasına geçilememişdir; zirâ senelik tahsisâtı pek cüz’i olan bu yetimhâne, rum cemaatı arasından toplanan iânelerle ve gaayet güçlükle idare edilmektedir. Müessesenin başında çok nâmuslu ve büyük ferâgat sâhibi insanlar vardır, bunlar arasında bilhassa yetimhâne müdürü Bay Hiristo Mavrofidis değerli bir mürebbidir.
İlk Okul- Muazzam yetimhâne binasının arka tarafında iki katlı ahşab bir yapıdır; yetimhâne bir otel-kumarhâne olarak inşâ edilirken bu ahşab binâ da otelin idârehânesi olarak yapılmışdır. 1958’de yetimhanenin değerli müdürü Hiristo Mavrofidis tarafından tamir ve tâdil ettirilerek ilk okul hâline konmuşdur, daha önce dersler yetimhanenin mütalâa salonunda verilmekte idi.
Müdür odası ile 1., 2. ve 3. Sınıflar alt katda, muallimler odası ile 4., 5. ve 6. sınıflar da üst katda yerleştirilmişdir. Bu ilk okulu bitiren, tahsile heves ve istidâdı olan çocuklar şehir içindeki rum orta okul ve liselerine gönderilirler, bütün tahsil masrafları yetimhanece görülür ve geceleri de yetimhaneye gelip barınırlar; müdürden gayri 3 Türk ve 5 Rum muallimi vardır.
